Yuzuklerin Efendisi / Turkiye LOTR / Turkey

anaglareb göndermiş "
Tıbbın ve psikolojinin temel ilkeleriyle ışığında “obsesyon” olarak gayet 'batılı' bir şekilde andığımız kavram şöyle tanımlanmış: “Sağlıksız bir takıntı, zorlanmış bir zihin meşguliyeti.”

Bu takıntı ve yeni çağın hastalıkları diyebileceğimiz panik atak, obsesif-kompulsif bozukluk gibi rahatsızlıkların bu “yeni çağ” ile ne gibi bir bağlantısı olabilir? İçimizde yarattığımız çağlar boyunca, obsesif-kompulsif (zorunlu takıntı) bozukluğumuz bir artış sürecine girmiş diyebiliriz. Sürekli iletişim ve zorunlu paylaşım takıntılarımıza yeni yollar açarken, biz ise bu takıntılarımıza bile bağlanıyorduk. Her popüler olanın bir takıntılı insanlar hayran grubu, nefret eden grubu bulunuyordu. Çok popüler General Electric’in yaptığı her şeyin yanında olanlar varken, Tesla’yı tanımadan sadece General Electric’in karşısında olmak için Westinghouse’u destekliyorlardı. Nikola Tesla sefalet içinde hayattan göçerken Thomas Edison, her icadın potansiyel mucidi, bir koyun sürüsünden farksız bir halkın önündeydi.

Obsesyon bir çeşit sürüleştirme midir? Bilinçli obsesyon var mıdır? Gibi sorulara girecek kadar araştırma aşığı olanlarımız olabilir. Ancak bu obsesif yönlendirme hikayesini başka sularda anlatalım ki daha rahat irdeleyebilelim.

1954 yılında J.R.R. Tolkien adında bir dil bilimcinin yüz binlerce satan kitabı Yüzüklerin Efendisi yayımlanıyor. Hobbit ile pek de “olgun” bir şöhrete kavuşamamış yazarın bu kitabı şöhretini hem yukarılara çekiyor hem de inanılmaz bir başarıya sebep oluyor. Tolkien çiçek çocukların, eski Nazilerin, Katolik İngilizlerin, Komünistlerin, Kapitalistlerin ve artık hangi ideye sahiplerse onların, önce beğendiği, daha sonra savunduğu, sonra ise belki peşinden gittiği bir eser oluyor. Tolkien sonrası fantezi yaratıcılığı Tolkien’de kesiliyor. Tolkien’den sonraki fantastik sinema Tolkien’i çok zor aşıyor. Yaratıcılığı durdurmuyor bu kesinlikle ama Tolkien yaratıcılığı yönlendiriyor. Yukarıda saydığım bütün idealistlerin sadece başucu kitabı değil, bilmeden ve istemeden de olsa kaynak kitabı oluveriyor.

80, 90 ve yeni yüzyıla gelindiğinde ise farklı birçok üst boyut, farklı dünya hikayesi çıkıyor karşımıza. Yıldız Savaşları, Ejderhamızrağı, Matrix, Otostopçunun Galaksi Rehberi ve daha pek çoğu. Kimisi sinema filmleri ile başarı sağlarken, kimisi kitap dizileri ile dilden dile dolaşıyor. Birçok farklı fikirle yoğrulmuş da olsa Yıldız Savaşları, Matrix, Otostopçunun Galaksi Rehberi’nin Asimov’dan etkilenmediğini kim söyleyebilir? Etkilenmek ne kelime belki kalıplarından bile sıyrılamamıştırlar. Ya Ejderhamızrağı, Unutulmuş Diyarlar gibi fantastik kurgu ürünleri? Yüzlerce kitabının bir tanesi bile Tolkien’in yarattığı dünyadan çıkabilmiş midir?

Peki, buna sadece esinlenme diyebilir miyiz? Esinlenmenin anlamı yeni şeyler yaratırken ilham verici nesne olarak başka –ve genelde daha büyük- bir eseri almak, ama yine de çok daha farklı bir şey yapmaktır. Kalıpların dışına çıkamamak veya çıkmamak ya kabaca “iş yapan –bahsettiğimiz durumda satan-” bir eser vermeye çalışmaktır, ya da takıntının insanın ellerinden çıktığının bir habercisidir. İstemeden bile olsa popüler olana yenik düşmektir ve böylece ancak “Tolkien’in benzeri bir tarz” ile kendini okutmaya davet eder.

Filmler, diziler, radyo tiyatroları, çizgi filmler, hayranların yazdığı kitaplar… Bütün bu ciddiye alınması gereken eserler varken önümüzde, yaratıcılığın boşa gittiğini mi düşünmeliyiz acaba?

Belki de hayır. Ancak insanların yaratıcılıklarını bu gibi şeylere yönlendirmesi bize birkaç ipucu verebilir. Bunlardan birincisi bu takıntılılık derecesinin insani olduğu ve salt hayranlıktan kaynaklandığı, ikincisi ise art niyet güdülmediği, belki de bundan haberdar bile olunmadığıdır. Sonuçta yukarıda sözü edilen eserler bir şeyin kalıbından çıkmaya çalışmıyor o kalıba sığmaya çalışıyordur.

Eserlerin orijinalliği aranan bir özellik olmuşken ve orijinal olan bir şeyi yaratmak giderek zorlaşırken, bir şarkıyı bile alıntılamak bize daha kolay görünmekte belki de. Popüler olan ne varsa biz onu alıyoruz, tarıh boyunca geliştirdiğimiz o “topluluğun değer verdiği her şeyin üstüne gitme dürtüsü” veyahut “popüler olanın verdiği tatmin duygusu” paranoyalarını bir kenara bırakamıyoruz. Tolkien’in 50 sene önce yazdığı kitaplar hakkında denemeler yazıyoruz, halbuki yorumunu kitabın sayfalarına kazınmış olan fikirleri, kitabın yapraklarını çeviren zihinler ancak anlayabilir; bunun da farkındayız.

Buraya kadar konuştuklarımızdan sonra, önümüze iki problem çıkıyor. Yaratıcılığın zaten yaratılmış olana “heba edilmesi” ve popüler olanın hep iyi olduğu düşüncesi. İki problemin de aslı astarı yok diyebiliriz aslında hiç de haksız sayılmayız böyle dersek. Ama yine de inceleyelim.

Yaratıcılık belli bir düzeyde her insanda bulunan bir yetiyse eğer, bu düzeyin de harcanabilecek değil kullanabilecek bir birikim olduğunu söylemeliyiz. Harcanan şey yaratıcılık değildir, zamandır. Zamanı, bir insana yaprakları çevirirken bir şeyleri anlatarak değil de, başkasının yapraklarını birilerine anlatarak geçirmek; veya bir şarkı sözünün insanlara verebileceği duyguyu, başka bir bilgiye dayandırarak veya şart koşarak, bilinçli bir takıntıya yönlendirerek vermek, kimisi için daha büyük bir takıntı, kimisi için –ki bu takıntılı olan için olabilir- müthiş bir metafor, kimisi içinse tamamen anlamsızdır. Ancak bu zaman harcamak değil, temel alınan eseri –abartılı olsa da- putlaştırmak ve kutsallaştırmaktır. Üzerinde yapılabilecek, kimsenin yardımı olmadan tamamlanabilecek, tartışmaları, baştan bir kalıba sokmaya çalışmaktır. Beğeniyi yönlendirmektir, takıntıya davetiye çıkarmaktır. Yani boşa giden saatlerdir asıl olan. Bu saatlerin ise tamamen isimsiz bir takıntılı topluluk oluşturması –kimsenin farkında olmadığı bir topluluk!- daha büyük bir kayıptır.

Yine bu takıntılı topluluk – Tolkien takıntılı kitapseverler, Lucas takıntılı bilimkurgu severler, onlara karşı söz söylettirmeyenler ve sürekli karşı söz söyleyenler diye örnek verebiliriz- popüler olan her şeye aynı anda hareket eder. Sanal bir şekilde gündeme getirilmiş ve ucundan kıyısından kendi takıntılılıklarına dokunan her şeyle ilgilenirler. Böylece popülerleşen daha çok popülerleşir. Popüler olan şeyler birbiriyle etkileşime girer ve bunun tüm suçunu gündemi yaratan ve eserleri çok fazla irdeleyenlere atsak yanılmış olmayız. Yüzüklerin Efendisi ile Metal müziği böyle bağdaştırabiliriz belki. Bir ironi sezmişsinizdir eminim siz de. Alternatif olan, belli bir çevrede popüler olmaktadır, “alternatif popülerlik” doğduğu anda ise kutuplaşmalar doğmakta, kutuplaşmalar ise kopuşlara sebep olmaktadır.

Televizyonlardaki reality şovlar veya insanların bir yere kapatılıp izlendiği programlar popülerdir, alternatif popülerliği savunanlar ise bunlardan hiç hoşlanmadıklarını gayet sert bir biçimde dile getirirler, bunu yaparken kumandalarının bir tuşuna dokunarak çarpık arkadaşlık ilişkileri olan “çok müthiş” buldukları bir diziyi açarlar ve izlerler.

Bugüne kadar bu iki gruptan hep olduğunu söyleyebiliriz ama nesil kopukluğunun bu kadar fazla olduğu bir çağı daha önce dünyanın bir yerinde gördüğümüzü hiç sanmıyorum. Bir şeyleri bilgisizce eleştirmek de, bir şeyleri körü körüne beğenmek de bir yere varmayan düşüncelerdir. Hepsi ucu sonsuza açık bir obsesyona yol açar ve bu noktada obsesyonun tanımını hatırlatmak gerekir: “Sağlıksız bir takıntı, zorlanmış bir zihin meşguliyeti.”
"