Yuzuklerin Efendisi / Turkiye LOTR / Turkey

Dünya ikiye bölünmüştür, denir Tolkienın yapıtı söz konusu olduğunda: Yüzüklerin Efendisini okumuş olanlar ve okuyacak olanlar.
İşte böyle başlar Yüzüklerin Efendisiyle tanışmamız. Bir arkadaşımızın tavsiyesine uyup, ya da kitapların ününü duyup, ilk elimize aldığımızda; kitabın arka yüzünde bu cümlelerle karşılaştık. Aslında bu tanışma 'belki de bazılarımız için' sadece tek yüzükle karanlığa uzanan bir yolculuktan çok, başka bir dünyaya atılan ilk adımdı. Beğendik, merak ettik ve Tolkienın diğer eserlerini de okuduk, çünkü hemen çıkmak istemedik bu dünyadan. Şimdi biliyoruz ki; bir çok insan Tolkienın sihrine karşı koyamamış, tıpkı bizim gibi. Tolkien, Fantastik Kurgunun babası sayılıyor, birçok yazar Tolkienı rehber görüyor. Yazılıp çizilenler ve tabii övgüler. Elbette sevmeyenler ve eleştirenler de var. Olabilir tabii, hepimizin kendimizi ve dünyayı keşfetme yollarımız farklı. Ancak bu noktada beni düşündüren şey, fantaziye ve özellikle orta dünyaya olan tutkunluğu kıyasıya eleştirenlerin sorusuydu; neden böyle hayali şeylerle vakit harcıyorsunuz? Gerçekten de bir çok insan fantezi yapıtlarına omuz silkerek, zaman kaybı olarak görüyor. Ancak fantezinin, sembollerle bizlere hayatı tanıttığını söyleyenler de yadsınamaz. Tolkienın sunduğu dünyada ise sanki çemberin dışına çıkıp, her şeyi izlememize izin verilmiş gibi kavrıyoruz bazı şeyleri. Peki bu farkı yaratan ne?

Tolkien, Yüzüklerin Efendisinde, son derece sürükleyici bir öykünün yanı sıra; coğrafyayı, tarihi, ırkları ve hatta dilleri de kapsayan bir dünya yarattı, Orta dünya. Kuşkusuz, böyle kimlik özelliklerinin kusursuzca taşındığı bir dünya oluşturmak büyük bir sorumluluk. Nice tarihçi tarihi, mitleri ve efsaneleri yazdı, fakat böyle bir kurgunun tarihini yazmak, oldukça uzun ve büyük bir uğraşının sonucuydu Tolkien için. Tabii hak ettiği övgüyü alıyor şimdi.
Kimileri orta dünyanın gerçek olduğunu söylüyor. Örneğin Michael Tagge, Yüzüklerin Efendisi: Gerçek ya da Fantezi? isimli makalesinde, Tolkienın orta dünyayı yazarken kendi dönemindeki dünya olaylarını örnek aldığını söylüyor. I. ve II. Dünya Savaşlarının, o dönemdeki liderlerin ve olayların, orta dünyayla benzerliklerini çıkararak savunuyor bu tezini. Michael Skeparnides ise, Tolkienın dünyasının cinsiyet, ırk, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel yansımaları isimli yazısında, içinde bulunduğumuz sosyal yaşamla, orta dünyanın ilişkisini araştırmış. Daha bir çok yazar, orta dünyanın kaynağını bulmaya çalışıyor. Bir çoğu Tolkienın orta dünyasının, diğer çeşitli eski mitolojilerin derlemesi olduğunu savunurken, bazı yazarlar, Tolkienın çalışmasında kendi yaşam tecrübelerini kullandığını söylüyor. Örneğin, Michael Denzinger, Tolkien Makalem isimli yazısında, Tolkienın kendi yaşam öyküsüyle, Yüzüklerin Efendisindeki kahramanlardan Aragornun yaşantısının benzerliğine dikkat çekiyor. Ona göre, orta dünya, hiristiyanlık öncesi dünyanın ta kendisi ve kahramanlar aslında Tolkienın hayatını oynuyor. Tabii ki bu hikaye Tolkienın yaratıcığıyla süslenmiş. Tolkien ise 239. mektubunda, bu soruyu şöyle cevaplandırıyor; Ben tarihsel düşünen biriyim. Orta dünya, düşsel bir dünya değil.. Sahnedeki, bizim yaşamadığımız o dünyadaki benim hikayem. Bu sonsuz bölgedeki zorunluluklar (yaşayan halkların çeşitliliği gibi), doğal ve aşina duygular, neredeyse birazcık övülen büyü, şimdiki zamandan uzaktır.
Ve yine 220. mektubunda bu tartışmayı kendi tarzında noktalıyor Tolkien; Hayal gücü olan, bu tarihin başka bir gezegendeki gerçek eski dünya olduğunu varsayar.
Tolkienın da önerdiği gibi, Ortadünya tamamen bir hayal ürünü olarak algılanmamalıdır. Ortadünyada bizim yaşadığımız dünya ya da hayattan kesitler vardır. Belki de yazar, bu benzerlikleri vurgulamak ve bize bazı mesajlar vermek istemektedir. Tolkienın çalışmasında, ırkların arasındaki sürtüşmeye değinilir, tıpkı şimdi yaşadığımız dünyadaki sınıf ya da ırk çatışmaları gibi. Örneğin bir Elf prensi olan Legolas ile Gimli arasındaki sürtüşme. Esasında Elfler ve Cüceler arasındaki bu ırksal sürtüşme, yaratılış öykülerinde başlamaktadır. Silmarillionda Iluvatar, bir Valar olan cücelerin tasarımcısı Auleye şöyle söylemektedir;
Şimdi taşların altında karanlıkta uyuyacak ve İlkdoğanlar (Elfler) dünyaya uyanmadan önce açığa çıkmayacaklar (Cüceler). Ama vakit geldiğinde onları uyandıracağım ve onlar senin çocukların gibi olacak; seninkilerle benimkiler, kabul ettiklerim (Cüceler) ve seçtiklerim (Elfler) arasında sık sık çekişmeler doğacak. (Silmarillion, s.54).
Bu sözler, Yüzüklerin Efendisinde gördüğümüz Elf'ler ve Cüce'ler arasındaki çatışmayı açıklamaktadır. Ancak bu ırkların doğalarında olan çekişmeye rağmen hikayede, ortak bir amaç için birleşmişler ve farklılıklarına rağmen birbirlerini kabul etmeyi öğrenmişlerdir.
Benzer bir sınıf ayrımı, Aragornun Elrondun kızı Arwene olan aşkında da görülür. Aragornun Arwene olan ilgisini farkeden Elrond, şöyle söylemiştir;
İmladris ve Lorienin hanımı, halkının akşamyıldızı zarif Arwene gelince; o sizden daha yüce bir soya sahiptir ve bu dünyada o kadar yaşamıştır ki, siz onun için birçok yaz geçirmiş genç bir huş ağacının yanındaki bir yıllık filiz gibisiniz. O sizin çok üzerinizde. (Y.E. III., s.354).
Tüm bu söylenenlere rağmen sonunda Aragorn mirası olan tacı taktı ve Arwenle evlendi. Ve Frodo Gandalfa şöyle söyledi;
Sonunda neden bu kadar beklediğinizi anladım! Bu son. Artık sadece güzel günler olmakla kalmayacak, gecelerde güzel ve kutlu olacak! (Y.E. III., s.280).
Böylece Tolkien, umuda olan güveni gösteriyor. En Yaşlı Ağaç Telperionun bir meyvasının yeniden çiçek açabileceğini, en ümitsiz zamanda bile baharı beklememizi öğütlüyor.
Bu karanlık yolculukta dostluk ve fedakarlığı da unutmuyor yazar. Elrondun Yüzük Kardeşliği'ne öğütler verirken Gimliyle olan diyalogları bu değerlere örnek olabilir.
... ne yemin ne de emirle arzu ettiğinizden daha ileriye gitmeye bağlanmış değilsiniz. Çünkü henüz yüreklerinizin gücünü bilmiyorsunuz ve yolda her birinizin karşısına ne çıkacağını önceden göremezsiniz.
-Yol karardığında yolunu ayırana dost denmez, dedi Gimli.
-Belki, dedi Elrond, lakin gecenin çöktüğünü görmemiş olan, karanlıkta yürümeye aht etmemeli.
-Yine de ağızdan çıkmış yemin titreyen yüreğe güç verebilir, dedi Gimli. (Y.E. I., s.340). Orklar Hobbitlerden Merry ve Pippini tutsak alarak götürdüklerinde yine benzer bir çaba görülür. Aragorn, Legolas ve Gimliye;
... geride kalan bizler, hala gücümüz varken yol arkadaşlarımızı yüz üstü bırakamayız. Gelin! Gidelim artık. (Y.E. II., s.19).
Tolkienın vurguladığı bir başka nokta da güçle ilgilidir. Orta Dünya halkları yaradılışları gereği farklı güçlere sahipti. Elflerin özel yetenekleri (görme yetileri, sihirli eşyaları gibi.), cücelerin dayanıklıklığı ve kararlılığı gibi. Bu ırkların yanında Hobbitlerin özel yetenekleri çok azdır. Üstelik küçük bir ırk olmaları, kendi ülkeleri dışındaki dünyayla ilgili tecrübesizlikleri onları daha da avantajsız bırakmaktadır. Ancak hikayede farklı bir Hobbit olarak gösterilen Frodo, Yüzük Taşıyıcı'sı olarak en büyük ve tehlikeli sorumluluğu üstlenmiştir. Divanda Elrondun güçle ilgili söyledikleri dikkate değer bir örnektir;
Üstelik ne kudret, ne irfan bizi bu yolda fazla ilerletemez. Bu maceraya zayıflar da yeltenebilir; güçlülerin umutları ne kadarsa onlarınki de o kadar olur. Nitekim dünyanın çarklarını döndüren eylemler ekseriya böyledir: Büyüklerin gözleri başka yerlerdeyken, küçük eller işleri başarmaya mecbur kalır. (Y.E. I., s. 327).
Tolkien, güce sahip olma ve onu yönetmeyle ilgili duygularımıza başarıyla rehberlik etmiştir. Galadriel Tek Yüzük taşıyıcısına gücüyle ve yüzüğü Nenyayla ilgili itirafta bulunduğunda, Frodo Tek Yüzükü ona sunmuştu;
Hem irfan sahibi, hem korkusuz, hem zarifsiniz Galadriel Hanım, dedi Frodo. Eğer isterseniz Tek Yüzükü size veririm.
-... Gönlümün, bana sunduğunuz şeyi çok fazla arzuladığını inkar etmiyorum. Çünkü uzun yıllar boyunca Ali yüzük benim elime geçse ne yapardım diye düşünmüştüm ve işte! Yüzük avcuma düştü... Yüzüğü bana kendi rızanızla vereceksiniz! Karanlıklar efendisinin yerine bir Ece oturtacaksınız. Ve ben karanlık da olmayacağım, gündüz ve gece gibi çok güzel ve korkunç olacağım! Dünyanın temellerinden daha güçlü. Herkes beni sevecek ve önümde çaresiz kalacak!... -Sınavı geçtim, dedi. Gücüm zayıflayacak, Batıya gideceğim ve Galadriel olarak kalacağım. (Y.E. I., s.438).
Bu sınav kutsal büyük bir güç ve yıkımı simgelemektedir. Güce sahip olmanın gerektirdiği sorumluluk üzerine bir öğüttür.
Silmarillion ve Yüzüklerin Efendisinin sonuç bölümlerinde elflerin karşı kıyıya çekildikleri ve 4. zamanın insanların devri olduğu söylenmektedir. Denzingere göre, bu sözler sosyal bir mesaj olarak alınmalıdır. Tolkien, kültürel ve sosyal bir değişimden bahsetmektedir. Bizlere verdiği mesaj ise, tehdit anında, sosyal ve ırksal farklılıkların üstesinden gelerek, özgürlüğü korumamızdır. Bu çalışmada kitaplardan verilen örneklerin yanına, bir çoklarını eklemek mümkündür. Le Guine göre, iyi bir fantezi, sadece kaçış değildir, gerçeği kapatmaz. Aksine, bizim bazı gerçekleri farketmemiz ve anlamamız için yardım eder (Akt; Ledesma, D.).
Sonuçta, fantezi yapıtları mitleri, efsaneleri ve olağanüstü olguları kullanarak bizlere dünyayı ya da hayatı gösterir. Bence Tolkienın Ortadünyası bu görevi başarıyla yerine getiriyor. Bizlere evrensel değerleri, tamamen sıradışı bir dünyada, farklı varlıklarla, hem de onları insanlaştırmaya gerek duymadan öğretiyor. Bu tuhaf dünya sayesinde; farklı olanlara hoşgörü göstermeyi ve anlamayı, yeni yaşantılara açık olmayı, cesaretin korkmamak demek olmadığını, şefkati ve acımayı, belki mucizelere inanmayı ve umudu korumayı öğreniyoruz.
Yüzüklerin Efendisinin önsözünü yazan Erksan, bir çocuk filminden alıntı yapıyor ve şöyle söylüyor; İki tür hikaye vardır, gerçek hikayeler ve gerçek olması gereken hikayeler.
Yazara katılmamak mümkün değil, bence de bu hikaye ikinci türden!
Sevgiyle kalın..
Lorien

Yararlanılan Kaynaklar
Denzinger, M. My Tolkien Essay. www.tolkien-archive.com
Ledesma, D. (1998). Why Read Fantasy? www.theonering.com
Skeparnides, M. A Reflection On Tolkiens World: Gender, Race, and Interpreted Political, Economic, Social and Cultural Allegories. www.tolkien-archive.com
Tagge, M. The Lord of the Rings: Fact or Fantasy? www.tolkien-archive.com
Tolkien, J.R.R. (1996). Yüzüklerin Efendisi. (çev; Ç. E. İpek) Metis Yay. İstanbul.
Tolkien, J.R.R. (1999). Silmarillion. (çev; S. Erincin ve H. Aytutucu) Altıkırkbeş Yay. İstanbul.
Tolkien Letters (220, 239). hypertextualized Tolkien FAQ
http://www.daimi.aau.dk/~bouvin/tolkienfaq.htm