Yuzuklerin Efendisi / Turkiye LOTR / Turkey

Zaman_Gezgini göndermiş "Gandalf kimdi? Sonraki günlerde (Krallıkta şerrin gölgesi tekrar ortaya çıktığında) o zamanın bir çok İnançlısı Gandalfın Manwënin Tanquetildeki gözetleme kulesine çekilmeden önceki son görüntüsü olduğuna inanıyordu (Gandalf Batıda adının Olórin olduğunu söylemişti. Bu inanca göre Olórin bir takma isim, kimlik gizleme şekliydi). Bu husus hakkındaki gerçeği (tabii ki) ben de bilmiyorum ve eğer bilseydim bile Gandalfın söylediklerinden daha açık olmam yanlış olurdu. Yine de öyle olduğunu zannetmiyorum. Melkor döndükten sonra Dagor Dagoratha ve Sonun gelişine kadar Manwë Dağdan inmeyecek.(8) Morgothu mağlup etmek için habercisi Eönwëyi gönderen Manwë; Sauronu yenmek için fazlasını değil ama daha düşük seviyede (ama güçlü), şüphesiz başta Sauron ile akran ve eşit olan bir meleksi ruh göndermez miydi? Adı Olórindi. Ama Olórin hakkında Gandalfta ifşa ettiğinden fazlasını bilemeyeceğiz.

Bunu 16 mısralık aliteratif düzendeki bir şiir takip ediyor:

İrfanını öğrenecek misin. / o büyük esrarını
gelen Beş kişinin / uzak bir ülkeden?
Teki geri döndü / Diğerleri asla
İnsanların hakimiyetinde / arayacak Orta Dünya
Ta ki Dagor Dagorath / ve Kıyamet gelene dek
Nasıl duydun bunu: / gizli divanını
Batının Efendilerinin / Aman diyarındaki?
Uzun yollar artık kayıp / oraya giden
Ve ölümlü İnsanlara / Manwë konuşmaz
Eski-Batıdan / bir rüzgar taşıdı
Uyuyanın kulağına / sükûnette
Gecenin gölgesinde / haberler geldiğinde
Unutulmuş ülkelerden / ve kayıp çağlardan
Yılların denizinden / arayıştaki düşünceye
Hepsi unutulmuş değil / Eldar Kralı tarafından
Sauronu gördü / devamlı bir tehdit olarak

Burada kitabın kapsamının dışında kalması gereken, Manwënin ve Vaların Numenorun Düşüşünden sonra Orta Dünyanın kaderiyle alakaları sorunu beliriyor.

Ama Olórin hakkında Gandalfta ifşa ettiğinden fazlasını bilemeyeceğiz sözlerine daha sonraları babam şunları eklemiş:

Olórinin bir Yüksek-Elf adı olması ve onun için Valinorda Eldarın bu ismi vermiş olması yada onlar için manalı bir tercüme olması dışında. Her iki durumda da ismin tam yada varsayılan manası neydi? Olor genellikle rüya olarak tercüme edilir; ama bu insan rüyalarına tekabül etmez ve kesinlikle de uykuda görülen rüyalardan farklıdır. Eldar için bu hayalleri gibi hafızalarının canlı içeriği demektir: aslında vücudun o anki durumunda fiziksel olarak mevcut bulunmayan, zihindeki net görüntüler demektir. Ama yalnızca bir tasavvur değil de belirli biçim ve ayrıntılarla bezenmiş bir şekilde.

Ayrı bir etimolojik not benzer bir şekilde açıklamakta:

olo-s: görüntü, fantezi: Aslında kurgulanandan ayrı olarak önceden Eäda bulunmayan ve ancak Sanat (Karmë) kabiliyeti olan Eldar tarafından görülebilir ve hissedilebilir kılınan zihinsel inşanın Ortak Elfçe adı. Olos genellikle yalnızca sanatsal bir nesne içeren güzel bir inşa için kullanılır (örn: aldatma veyahut güç elde etme nesnesi olmayan).

Bu kökten türetilmiş kelimeler şöyle aktarılmıştır: Quenya olos rüya, görüntü, çoğul olozi/olori; õla- (gayri şahsi) hayal etmek olosta rüya gibi. Silmarillionda Irmoya dönüştürülmeden önce görüntülerin ve rüyaların efendisi olan Valanın yani Lorinein daha evvelki gerçek adı Olofantura değinilmiş (tıpkı Nurufanturun Namoya (Mandos) dönüştürülmesi gibi. Ancak bu iki kardeş için çoğul olan Fëanturi Valaquentada kalmıştır).

olos, olor hakkındaki bu tartışma açıkça Valaquentada Olórinin Valinorda Loriende yaşadığı sözleriyle bağlantılıdır ve de şununla:

Elfleri sevdiği halde aralarında görünmeden veya onlardan birinin suretinde yürürdü ve onlar güzel görüntülerin ve kalplerine yerleştirdiği hikmet ilhamının nereden geldiğini bilmezlerdi.

Bu parçanın önceki halinde Olórinin Irmonun danışmanı olduğu ve ona kulak verenlerde henüz olmayan ama ileride Ardanın zenginleştirilmesi için yapılabilecek güzel şeylerin düşüncesi oluştuğu yazmaktadır.

İki Kulede (Kitap 4 Bölüm 5) Henneth Annûnda Faramirin Gandalfın anlattıklarını ilettiği şu parçayı açıklayan bir not var:

Birçok ülkede birçok ismim vardır. Elfler arasında Mithrandir, Cüceler arasında Tharkûn; gençliğimde artık belleklerden silinmiş olan Batıda Olórin idim(9) , Güneyde Incánus, Kuzeyde Gandalf; Doğuya hiç gitmem.

Bu not Yüzüklerin Efendisinin 1966daki ikinci baskısının yayınlanmasından öncesine ait ve şu şekilde:

Gandalfın varış tarihi kesin değildir. Denizin ötesinden geldi ve görünüşe göre Gölgenin tekrar yükselişinin ilk emarelerinin (şer yaratıklarının tekrar ortaya çıkması ve yayılması) gözükmeye başlamasıyla aynı zamanda. Ama Üçünücü Çağın ikinci bin yılındaki yıllıklar ve kayıtlarda ondan çok nadir bahsedilmektedir. Muhtemelen uzun süre gezinmiş, işler ve olaylarla meşgul olmamış ama Saurona karşı çıkması beklenebilecek Elfler ve İnsanların kalplerini keşfetmekle vakit geçirmiştir. Kendi ifadesinde (yada ifadesinin başka bir halinde; aslında her iki durumda da tam anlaşılmamış) gençliğinde Batıdaki adının Olórin olduğunu, ama Elfler tarafından Mithrandir (Gri Gezgin), Cüceler tarafından Tharkûn (Asa Adam anlamında), Güneyde Incánus ve Kuzeyde Gandalf olarak anıldığını ama Doğuya hiç gitmem şeklinde belirtmiştir.

Batı burada Orta Dünyanın bir parçası olmayan, Denizin ötesindeki Uzak Batı demektir ve Olórin ismi Yüksek-Elf dilindedir. Kuzey; sakinleri ve konuşan halkları Morgoth veya Sauron tarafından baştan çıkarılmamış, Orta Dünyanın Kuzeybatı bölgelerine tekabül etmektedir. Düşmanın geride bıraktığı kötülüklere karşı ve dönmesi halinde yardımcısı Saurona karşı yapılacak direnişin en kuvvetli olacağı bölgeydi burası. Bu bölgenin sınırları doğal olarak belirsizdi; Doğu hududunda Carnen Nehrinden onun Celduin (Akan Nehir) ile birleştiği noktaya ve Nurnene kadar olan bölge vardı. Güneyde de Güney Gondorun kadim sınırları vardı (Esasında Doğudaki asıl ülkelerinin dışında olsa da Sauron tarafından Batıya ve Numenorlulara kasıtlı bir tehdit oluşturmak amacıyla işgal edilen Mordor da Kuzey sınırları içinde yer alırdı). Bu suretle Kuzey bütün bu geniş alanı kaplamaktadır: kabataslak olarak Batıdan Doğuya Lune Körfezinden Núrnene ve Kuzeyden Güneye Carn Dûmdan Yakın Harad ve kadim Gondor arasındaki güney sınırlarına kadar. Núrnenin ötesineyse Gandalf hiç gitmedi.

Bu parça onun seyahatlerinin uzak Güneye kadar genişlettiğinin tek kanıtı. Aragorn yıldızların tuhaf olduğu Rhûn ve Haradın uzak ülkelerine girdiğini iddia eder.(10) Ancak bu Gandalfın da böyle yapmış olmasını gerektirmez. Bu efsaneler hep Kuzey merkezlidir; çünkü Morgoth ve yardımcılarına karşı mücadelenin genelde Kuzeyde gerçekleştiği tarihsel bir gerçek olarak sunulmaktadır. Böyle olmuş olmasının sebebi de Morgothdan kaçan Elflerle İnsanların hareketlerinin kaçınılmaz olarak batıya doğru, Kutlu Diyarlara yönelik olması ve Orta Dünya kıyılarının Amana en yakın olduğu noktaya kuzeybatıya doğru olmasıdır. Harad Güney bu yüzden belirsiz bir terimdir. Düşüşünden önce Númenor İnsanları Orta Dünyanın güneyindeki uzak kıyıları keşfetmiş olsalar da Umbarın ötesindeki yerleşimleri işgal edilmiş veyahut Númenordaki Sauronca baştan çıkarılmış insanlar tarafından yapılmış, düşman hale gelmiş ve Sauronun hakimiyetinin parçaları olmuşlardır. Ama Gondor ile bağlantı içinde olan Güney bölgeleri (Gondorlular Harad Güney diyorlardı Yakın yada Uzak fark etmeksizin) muhtemelen Direnişe daha kolay döndürülebilirlerdi ama öte yandan bu bölgeler Sauronun Üçüncü Çağda en çok ilgilendiği yerlerdi; çünkü Gondora karşı kullanabileceği hazır insan gücünün kaynağıydı. Gandalf da işlerinin ilk zamanlarında bu bölgelere seyahat etmiş olabilir.

Ama onun asıl uzmanlık alanı bütün Kuzeybatıyı, Lindonu, Eriadoru ve Anduin Vadilerini kapsayan Kuzey idi. İttifakı öncelikle Elrond ve kuzeyli Dúnedain (Kolcular) ileydi. Buçukluklar üzerine kendine mahsus olan bir bilgisi ve sevgisi vardı; çünkü hikmeti onların çok büyük önemleri olduğunu haber veriyordu ve aynı zamanda da onların yaradılıştan gelen kıymetlerini fark etmişti. Gondor ilgisini daha az çekmişti ve aynı sebeple de Sarumanın ilgisini daha fazla: orası bilgi ve güç merkeziydi. Atalarından beri yöneticileri ve bütün gelenekleriyle Saurona düşmandılar. Siyasi anlamda ülkeleri ona bir tehdit olarak yükselmişti ve şimdiye kadar ancak silahlı bir direniş gücü sayesinde ayakta kalabilmişti. Gandalf onların kibirli yöneticilerine rehberlik etmek yada onları yönlendirmek için pek az şey yapabilirdi. Ve ancak güçleri zayıfladığında ve kaybedilen bir dava uğruna cesaret ve sebatkarlıkla yükseltildikçe, Gandalf onlar için derinden endişelenmeye başladı.

Incánus ismi bariz bir şekilde yabancıdır. Ne Westron, ne Elfçe (Sindarin yada Quenya) ne de Kuzey İnsanlarının yaşayan dillerinden biriyle açıklanabilmektedir. Thainin Kitabındaki bir notta Haradrim dilinde Kuzey casusu (Inkā+nūs) anlamına gelen bir kelimenin Quenyaya uyarlaması olduğu yazmaktadır.(11)
Hobbit ve Cüce isimlerindeki gibi Gandalf da ismin İngilizce hikaye için değiştirilmiş halidir. İçinde gandriyi (bir asa, özellikle büyü için kullanılan bir asa) barındırdığı ve asalı bir elf kişi anlamına gelebileceği için kullandığım aslı Norveççe olan bir isimdir (Völuspada bir Cüce için kullanılmıştır)(12) . Gandalf bir Elf değildi; fakat Elflerle dostluğu ve ittifakı iyi bilindiğinden İnsanlar onu Elflerle ilişkilendirmişlerdir. Kuzeye atfedildiğine göre Gandalf bir Westron ismi; ancak Elf dillerinden türememiş unsurlardan oluşmuş bir Westron ismi temsil ediyor olmalıdır.

Gandalfın Doğuda Incánus sözlerinin anlamına ve etimolojisine bambaşka bir bakış (1967de yazılmış bir nottan):

Güneyde lafıyla ne denmek istediği çok belirsizdir. Gandalf Doğuyu ziyareti tamamen reddetmiştir ama görünen o ki seyahatlerini ve koruyuculuğunu Elflerin ve Saurona düşman halkların yaşadığı batı ülkeleriyle sınırlamıştır. Harada (yada Uzak Harada!) yolculuk yapmış olması yada o az bilinen bölgelerin yabancı dillerinde bir isme sahip olacak kadar orada kalmış olması pek de ihtimal dahilinde gözükmüyor. Bu yüzden Güney, Güney Gondor demek olmalı (Gondor gücünün zirvesindeyken hükümdarlığı içinde olan bütün o geniş topraklar). Ancak bu Hikayenin zamanında Gandalfın Gondorda Mithrandir olarak çağırıldığını görüyoruz (mevkili insanlar yada Númenor asıllı olanlarca; Denethor, Faramir vs gibi). Bu Sindarindir ve Elfler tarafından verilmiştir ama Gondordaki mevki sahibi insanlar bu dili bilir ve kullanırlardı. Westron yada Ortak Lisandaki popüler isim Gri Pelerin anlamına gelmekteydi ama çok önceleri türetildiği için artık antik bir hale gelmişti. Belki de bu Éomer tarafından Rohanda kullanılan Grihamut şeklinde temsil edilmiştir.

Babam bu notunu Güneydenin Gondora tekabül ettiği şeklinde ve Incánusun (Olórin gibi) Quenyanın bilenler tarafından hala sıkça kullanıldığı ve Numenordaki gibi birçok tarihi kaydın dili olduğu zamanlarda türetilmiş bir Quenya isim olduğu ifadesiyle bitirmiş.

Yılların öyküsünde Gandalfın Üçüncü çağın 11. yüzyılının başlarında Batıda gözüktüğü söylenmektedir. Eğer Gondora orada bir isim yada isimler edinecek kadar sık ve uzun ziyaretlerde bulunduysa başlarda diyelim ki Atanatar Alcarinin hükümranlığında yani Yüzük Savaşından 1800 yıl kadar önce o zaman Incánusun onun için türetilmiş ama daha sonra kullanılmaz olmuş Quenya bir isim olması ve daha sonraları yalnızca bilenlerin hatırladığı bir isim haline gelmesi mümkündür.

Bu faraziye üzerine şu Quenya unsurlardan bir etimoloji sunulmuştur: in(id)- zihin ve kan- yönetici özellikle cáno, cánu yönetici, vali, başkandaki gibi (Turgon ve Fingonun isimlerinde de sonraki ikinci bir unsuru oluşturuyor bunlar). Bu notta babam Latince bir kelime olan incánus yani gri saçlıya Yüzüklerin Efendisi yazılırken Gandalf isminin aslı olarak değinmiş. Eğer bu doğruysa gerçekten de çok şaşırtıcı bir durumdur. Tartışmanın sonunda babam Quenya isim ve Latincesinin benzeşmesine kaza olarak bakılması gerektiğini söylüyor. Aynı şekilde Sindarin Orthank Çatallanmış Yükselti Anglo-Sakson orpank Kurnaz Aygıt kelimesiyle örtüşmektedir ki o da Rohirrim dilindeki ismin tercümesidir.

Notlar:
(8)Silmarillionda bulunmayan Mandosun İkinci Kehanetine bir atıf. Mitoloji tarihinin basılan versiyonla alakasıyla ilgili açıklama gerektirdiğinden bunun izahı burada yapılmamıştır

(9)Gandalf, Kral Elessarın taç giymesinden sonra Minas Tirithde Hobbitler ve Gimli ile konuşurken bir kez daha artık belleklerden silinmiş olan Batıda Olórin idim demiştir: bkz. Erebor Arayışı

(10)tuhaf yıldızlar sadece ama sadece Harad ile ilgilidir ve Aragornun güney yarımküreye yolculuk yaptığını yada orada belli bir mesafe gittiğini gösteriyor olmalıdır. [Yazarın notu.]

(11)Inkā-nūsun son harfinin üzerindeki işaret son sessizin sh olduğunu gösteriyor.

(12)Şiirsel Edda yada Eski Edda olarak bilinen çok kadim Norveç şiiri koleksiyonundan bir şiir."